به گزارش کردپرس، اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارش 2025 خود درباره حوزه انرژی عراق به بررسی نقش اقلیم کردستان و سهم آن در تولید و استخراج منابع سوختی  در این کشور پرداخته است. بر این اساس، عراق به‌عنوان کشوری با منابع غنی نفت و گاز، نقش مهمی در بازار انرژی منطقه و جهان ایفا می‌کند. یکی از بازیگران کلیدی در این حوزه، اقلیم کردستان است که به‌عنوان منطقه‌ای نیمه‌مستقل شمال عراق، سهم قابل توجهی از تولید انرژی کشور را به خود اختصاص داده است. با این حال، اختلافات طولانی‌مدت میان دولت مرکزی عراق در بغداد و دولت اقلیم کردستان بر سر مسائل حاکمیتی و مدیریت منابع نفتی، تاثیرات قابل توجهی بر روند تولید، صادرات و سرمایه‌گذاری در بخش انرژی داشته است.

عراق نهادی سیاسی است که توسط دولت مرکزی عراق در بغداد اداره می‌شود. دولت اقلیم کردستان هم مرجع رسمی حکومت منطقه نیمه‌مستقل شمال عراق و عمدتاً کردنشین است که طی سه دهه گذشته درگیر اختلافات و مناقشات حاکمیتی با دولت مرکزی بوده است.

ترکیه در مارس ۲۰۲۳ جریان انتقال نفت خام از طریق خط لوله عراق-ترکیه (ITP) را متوقف کرد. این روند پس از صدور حکم دادگاه داوری بین‌المللی به نفع دولت فدرال عراق اتفاق افتاد که ترکیه را از پذیرش نفت خام مستقیم از اقلیم کردستان بدون اجازه دولت مرکزی منع کرد و ترکیه موظف به پرداخت خسارات مالی به دولت فدرال عراق بابت صادرات بدون اجازه نفت خام از طریق اقلیم کردستان شد. در پی این حکم، ترکیه پذیرفت که از این پس فقط نفت خامی را بپذیرد که به نمایندگی از دولت فدرال عراق فروخته شود.

تولید نفت خام اقلیم کردستان از حدود ۴۳۵ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ به تقریباً ۲۴۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت که دلیل آن، تعطیلی خط لوله و محدودیت‌های فروش نفت خام به پالایشگاه‌های محلی بود. اگرچه بلافاصله پس از توقف عملیات خط لوله ترکیه، بیشتر تولیدات نفتی شمال عراق متوقف یا در انبارها ذخیره شد، میادین نفتی اقلیم کردستان تولید خود را از کمی بیش از ۱۰۰ هزار بشکه در روز در آوریل ۲۰۲۳ به حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز تا مارس ۲۰۲۴ افزایش دادند. تولید سالانه در سال ۲۰۲۴ نیز تقریباً نزدیک به ۳۰۰ هزار بشکه در روز بوده است. پالایشگاه‌های شمال، شامل چندین پالایشگاه کوچک نیز، خرید نفت خام را با تخفیف‌های قابل توجه افزایش دادند و گزارش شده برخی تجار نفت، نفت خام را به صورت زمینی از طریق کامیون به کشورهای همجوار ارسال کرده‌اند.

بر اساس قانون بودجه فعلی دولت فدرال عراق، اقلیم کردستان می بایست روزانه ۴۰۰ هزار بشکه نفت خام را به عراق فدرال تحویل دهد و در ازای آن بخشی از بودجه فدرال را دریافت کند، اما بسته بودن خط لوله ترکیه توانایی اقلیم کردستان را برای تولید در این سطح محدود کرده است.

پارلمان عراق در تلاش برای بازگشایی این خط لوله، در فوریه ۲۰۲۵ اصلاحیه بودجه‌ای را تصویب کرد که بر اساس آن دولت فدرال عراق موظف است به شرکت‌های نفتی مستقل فعال در اقلیم کردستان مبلغ ۱۶ دلار به ازای هر بشکه نفت خام فروخته شده از طریق خط لوله پرداخت کند؛ رقمی که بیش از دو برابر نرخ فعلی ۶ دلار به ازای هر بشکه در قانون بودجه قبلی است.

تا ژوئن ۲۰۲۵، مذاکرات میان اقلیم کردستان، عراق فدرال و شرکت‌های نفتی مستقل در این زمینه در حالت بن‌بست قرار داشت. هرگونه تأخیر قابل توجه در حل این اختلافات احتمالاً بر سرمایه‌گذاری‌های آتی، توانایی افزایش تولید در اقلیم کردستان و امکان بازگشایی مجدد خط لوله ترکیه تأثیر منفی خواهد داشت.

دولت مرکزی در بغداد در سال گذشته حدود ۴.۱ میلیون بشکه در روز نفت خام تولید کرد و اقلیم کردستان نیز نزدیک به ۳۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام از میادین شمالی تحت مدیریت خود تأمین نمود. در سال ۲۰۲۴، عراق (شامل اقلیم کردستان) به طور متوسط روزانه ۴.۵ میلیون بشکه مایعات نفتی کل (نفت خام، کندنسیت و مایعات گاز طبیعی) تولید کرد.

علاوه بر پالایشگاه‌های قانونی در عراق، تعداد زیادی پالایشگاه غیرقانونی تصفیه جزئی، به‌ویژه در منطقه اقلیم کردستان وجود دارد. این پالایشگاه‌ها به بخشی از بازیابی تولید نفت خام اقلیم کردستان پس از تعطیلی خط لوله ترکیه در مارس ۲۰۲۳ کمک کرده‌اند.

اقلیم کردستان دارای یک میدان گاز طبیعی غیرمتصل به نفت به نام کورمور است که ظرفیت عملیاتی تولید آن ۱۸۳ میلیارد فوت مکعب در سال می‌باشد و سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های کردستان عراق را تأمین می‌کند. شرکت دانا گاز امارات متحده عربی، بهره‌بردار میدان کورمور، کار بر روی پروژه توسعه‌ای را آغاز کرده است که هدف آن تأمین گاز طبیعی برای بخش برق داخلی است. پس از تأمین نیاز برق داخلی، تولید اضافی گاز طبیعی از این پروژه می‌تواند به ترکیه و اتحادیه اروپا صادر شود یا به نیروگاه‌های شمال فدرال عراق ارسال گردد. با این حال، برای انتقال گاز طبیعی به خارج از اقلیم کردستان، نیاز به احداث خطوط لوله جدید گاز طبیعی یا تبدیل خطوط لوله نفت موجود است. از سال ۲۰۲۲، مجموعه‌ای از حملات موشکی در نزدیکی این نیروگاه، روند اجرای پروژه توسعه را به تأخیر انداخته است.

دولت فدرال عراق در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۵۰ تراوات‌ساعت (TWh) برق تولید کرد که نسبت به ۱۳۴ تراوات‌ساعت در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. تولید برق در چند سال اخیر به‌سرعت رشد کرده است که علت آن توسعه اقتصادی مداوم، رشد جمعیت و افزایش ظرفیت تولید می‌باشد. اقلیم کردستان نیز حداکثر ۱۷ تراوات‌ساعت برق در سال ۲۰۲۴ تولید کرده است.

صادرات نفت از شمال عراق از طریق بندر جیهان ترکیه، قبل از بسته شدن خط لوله نفتی ترکیه در مارس ۲۰۲۳، به طور میانگین بیش از ۴۰۰ هزار بشکه در روز بوده است. دولت فدرال عراق نیز در سال ۲۰۲۲ پیش از تعطیلی خط لوله، بیش از ۸۰ هزار بشکه در روز نفت خام از سمت میادین کرکوک خود از طریق خط لوله اقلیم کردستان به جیهان ترکیه صادر کرد. دولت فدرال عراق به تولید نفت از میادین کرکوک خود ادامه داده و نفت را به پالایشگاه‌های محلی شمال کشور ارسال می‌کند. انتظار می‌رود پس از بازگشایی عملیات خط لوله نفتی میان ترکیه و عراق، دولت فدرال عراق صادرات نفت خود از کرکوک را از سر گیرد.

گزارش شده است که خریداران و تجار محلی نفت خام در اقلیم کردستان طی دو سال گذشته برای یافتن بازارهای پرسودتر، نفت خام و نفت کوره را به صورت زمینی از طریق کامیون به کشورهای همجوار مانند ترکیه منتقل کرده‌اند. اگرچه حجم دقیق نفت فروخته شده نامشخص است اما برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که قاچاقچیان تا ۲۰۰ هزار بشکه در روز نفت خام را در سال ۲۰۲۴ از طریق این مسیرها صادر کرده‌اند.

منبع: اداره اطلاعات انرژی آمریکا